teliby

2022-10-05 22:46:59 Салам, курдаш! Өлүп бараткан дүйнөдөн салам! Саламым санаа менен баратат, сага жеткиче саргайып кетер. Асырап ал, алик бербе. Алик алар жан калсачы. Дүйнө өлүп баратат, биз өлүп баратабыз.

Арыба, сырдаш! Үмүтсүз дүйнөдөн салам! Суук. Үмүт үшүйт. Сук. Үмүт үзүп..

Дүйнө көңтөрүлөт. Мен көңтөрүлөм. Дүйнө тынч турсачы. Мен эле көңтөрүлсөмчү.

Түн жаркып, күн карарып кетти. Биз адамдар эле бозоргондон бозоробуз да.

Айтарга миң кебим, жазарга миллиард сөзүм бар. Ошондуктан унчукпайм. Ошондуктан жөн эле салам жолдойм.
Менден сага дугай салам. Открыть/Комментировать

2022-09-01 09:55:38 Москвадамын. Мурда-кийин келбеген жер. Бирок, көчөлөрү өгөйлөбөй, көнүмүш сымал көзгө жылуу. Аэропорттон фамилиям боюнча маселе чыкты. Атымды “Уулу” деп жазып коюптур. Чыр көтөрдүм. Кара-тору көзү бүтүк немелерге үн көтөрүп көнүп калганбы, текшерүүдө орой сүйлөп жаткан орус чырдап кирсем жумшара түштү. Жетекчилиги келип да чече албай коюшту. “Кыргыз силерге биринчи жолу келип жатабы” дедим. Ийин куушурушуп кечирим сурашат. Ошентип фамилиям - Темиржан, атым - Уулу болуп Москванын жерине аяк бастым. Сулуу кыз тосуп алып, көзү муңдуу айдоочуга жолуктурду. Көздөрү муңдуу айдоочу жолдогу эки саат бою эч нерсе дебеди. Көздөрү эле муңаят. Чоң шаардын басыгы сындырып койгон го дедим. Чоң шаардын адамы ушундай болот окшойт.

Кинофестивалга келгем. Кылган эле ишибиз - кино көрмөй. Коноктордун көпчүлүгү Европа, Америка, Латын Америка, Жакынкы Чыгыш өлкөлөрүнөн. Сүйлөшкөнүбүз англисче. Мен чулдурайм, алар деле чулдурашат. “Найс, найс” деп кол кысышып, көз кысышып коёбуз. Фрэнч кызы фрэнчесинен күбүрөсө, оозум ачылып, кулагым ээрий түшөт.
Бүгүн кечинде тасмамды тартуулайм. Азырынча толкундоо жок. Бирок кечээги кесиптештеримдин калтыраган үнүн эстесем, мен деле калтырачудаймын.

Түн жарымынан ооп калганда, Акын эжейим менен телефондон бир саатка жеткире сүйлөштүк. Сөзүбүздө Москва, анын көчөлөрү, адамдары, андагы кыргыздар, кыргыздардын биримдиги, чоң шаардагы адамдын жалгыздыгы, бизди ыйлаткан окуялар.
“Бир киночу менен сен тууралуу сүйлөшүп жатсак, ал бала режиссер да дейт. Жок, ал жазуучу деп кызганып талаштым” дейт.
“Ушинтип кээде ичимде эки адам бөлүнүп жаткандай болот” десем,
“Эки эмес, керек болсо төрткө-бешке бөлүнүш керек” дейт.
Ойлосом, турушумда мен ошо төрткө-бешке бөлүнүп жүрүптүрмүн. Бул жакшыбы, жаманбы билбейм. Бөлүнгөнүм эле бөлүнгөн. Төрт-беш бөлүктүн ичинен адабиятка ыктатып, өзүмдү жаш жазмакер сездирген үч эжейимдин бирөөсү ошо Акын эжей.

***
Москва. Кадимки күн, кадимки асман, кадимки булуттар. Жашоосу бир калыпта агып жатат. Таң каласың. “Алыстан” караганга кара туман каптаган каардуу уюктай көрүнөт. Жакын келсең эч нерсе жоктой, баары жакшыдай, жашоо эзелтен эле ушинтип уланып келаткандай.
Тынчтык кайда? Тынчтыктын баасы канча? Открыть/Комментировать

2022-08-22 21:39:34 Сезимсиз болуп бараткандаймын. Жакшы кабарга чекем жарылбай, жаман сөзгө жүрөк айрылбай калды. Бок чокуган каргадай эртели-кеч сезимдеримди издейм.
Эстейм. Сезимдер артта калгандыр.
Кимде? Кайда? Качан?
Тапкандай болом. Эски сүйүүлөрдөн, эски ырлардан.
Сүйүү эскирбейт дешет. Менин сүйүүлөрүм эскириптир.
Поэзия түбөлүк дешет. Менин ырларым поэзия эмес.

Кайрадан издейм. Түштөрдөн.
Мен түштөрдө өзгөчө сезимтал эмесмин. Түштөр мага каалоо гана берди, каалаганымды берген жок. Сезимсиз түштөр.

Дагы кайдан издешет? Сезимдерди.
Кино? Китептер?
Эскапизм! Психологиялык мастурбация!

Сезим деген эмне өзү?
Күндүн ыссык-суугубу? Көңүлдүн жарты-толугубу? Көкүрөктөгү кирби? Көөдөндөгү зилби? Көкөйдөгү такпы? Жүрөктөгү бакпы? Эмне?
Ал кайда жаралат? Кайда жоголот? Кантип жоголот?
Мен аны кантип жоготтум?

***
Айылдамын.
Бул сөз кандай сыйкырдуу! Айыл менин Меккем. Бул жерде мен өзүмдү Кудайга жакын сезем. Бул жерде мен өзүмдү адамдарга жакын сезем. Бул жерде мен жаратылышка жуурулушам. Бул жерде мен жашоого жуурулушам. Бул жердин убактысы адамдарга ийкемдүү. Бул жердин жарыгы жарык, күнү күн, түнү түн. Бул жердин агы ак, карасы кара. Бул жерде өткөн чак төрдө, учур чак кызматта, келер чак босогодо.
Бул жер дайым бул жерде. Түбөлүк бул жерде. Открыть/Комментировать

2022-07-20 23:38:56 Мен учкандан кийин.

#эссе

04.10.2021. 01:06

Эки ай мурун өзүмдү куткарып калгам. Түбүнөн жылжып сай аккан жарчектин кырында туруп, азырынча өлбөй турууга сөз бергем. Көзүм агып, жүрөгүм күйүп, суу кечип секиргени баргам өйүздөгү жарчекке.

Ызага муунуп туруп, оюмдагы жазыла элек чыгармаларым эсиме түштү. “Чыгарма” десем катуу угулчудай, жөн эле окуялар деп коёлучу. Ошол окуялар жазылбай калышын ойлоп, ызам артты. Батына албадым. Мен секирсем, мага кошулуп ошол окуялар, мени менен 4-5 жылдан бери жашап келатышкан андагы каармандар чогуу өлөрүн ойлоп, батына албадым.
Бирөөлөр мындайда ата-энесин, же башка жакынын, же Кудайды эстейт экен. Мага эмне болгон.

Эки ай өттү. Ал окуялардын канчасы жазылды, билбейм. Билгеним алардын саны азайгыдай болбоду. Мындай кетсе, алар түгөнгүчө узак өмүр сүрөм деп сүйүнсөм болор. Бирок менде сүйүнүч жок. Алар мени мурдагыдай жашата албай калышты. Окуялардагы каармандардын көбүнүн жолу өнүгүп отуруп, өлүм менен бүтүп жатат. Мээмдин ичинде эле өлүм тапкан аларды кайра кагазга окуянын башынан тирүү кылып жазууга кол барбайт.

Бүгүн жөө өтмөктөн машине коюп кете жаздады. Коюп кетсе дедим. Коюп кетпеди.

Акылымдын тазалыгына ишене албай караңгыда жатам. “Мозгоправга көрүн” деди ичимде бир үн.
“Ага ар бир сеанс үчүн бергидей сомум жок” деди акыл.
“Досторуң менен сүйлөш” деди бир үн.
“Ким менен?” деп сурады акыл.
Үн жооп бербеди.

Учкум келди. Парашют жөнүндө ойлондум. Түштөрүмдү эстедим. Түштөрүмдө көп учам. Апам “акылың токтоло электигинен” дейт. Мен акылым токтолбой эле койсун дейм. Учканды жакшы көрөм, түштө учканды. Өңдөгүдөй же парашютка, же самолетке акча төлөп отурбайсың. Жөн эле уча бересиң, Питер Пэн сыяктуу.

Бир жаманы түштө учуш үчүн биринчи укташ керек. Мен уктаганды жаман көрөм. Уктар алдында дайым кыйналам. Анан дагы дайым эле түштө уча бербейсиң. Бул лотерея сыяктуу нерсе. Бирок алгач укташ керек.

Пардасы жабылган терезени карап жатам. Чуркап барып секирип жибердим. Бул нерсе оюмда кайра-кайра кайталанат. Ар жолкусунда ар башкача секирем: колу-бутумду жайып, тиземди кучактап, сууга чумкуган сыяктуу так төбөм менен ылдый.
Үйүбүз бешинчи кабатта. Түкүрсөң, 3 секундда түшөт. 65 кг салмак менен 1,5 секундда түшсөң керек. Ошондо абада 1 секунд. Бир секунддук учуу…

Үйүбүздүн жанына жаңы үй курулуп жатат. Мен ошонун таштандылары үйүлгөн жерге түшөм. 5 кабат - жетишерлик бийиктик, өлөт чыгармын. Ошончо түшкөндөн кийин өлбөй калгандан сактасын. Төбөм менен түшсөм биринчи эле мээм чыркырайт. Анан 5 жылдан бери тагдыры чечилбей жүргөн өлүү-тирүү окуялар боштондукка учуп чыгышат. Мен болсо жанатан бери чатырайып турган табарысыгым жарылган бойдон, өзүмдүн кан аралаш заарама тумчугуп кала берем.

Эртеси куруучулар мени кантип табышканын, кантип үй дарегими аныктап, кантип туугандарыма байланышканын, алар кантип ыйлап, эмне деп сүйлөшкөнүн, кантип жерге беришкенин жазбай эле коёюн. Аны ойлогон сайын өмүрүң канчалык сага тийешелүү эмес экенин көрөсүң. Анан өлгүң келбей калат.

Адам бүтүүдөн качып жашайт. Ал дайым уланууну, башталууну издей берет. Ошондуктан өмүрдүн бүтүшү кыйын. Ошондуктан бизди бул дүйнөдө кармаган шылтоолор чыга берет. Ата-эне, жакындар, Кудай, окуялар. Ошондуктан Бейиш жана Тозок бар. Адамга баары түбөлүк гана болсо.
Бирок текст, текст башка. Ал башталганда эле бүтүүгө ашыгат.
Ошондуктан кээде бир ууч текст бир адамдын өмүрүнө караганда кызыктуу, терең, чексиз көрүнүшү мүмкүн. Ошондуктан ушул текст ушул жерден аяктайт. Чекит. Открыть/Комментировать

2022-07-09 21:52:26 Көчөдө жөө басканда дайым бир нерсе кыңылдап жүрө берем. Айылдын көчөсүндө эч ким деле жок, шаардын көчөсүндө эч ким деле карабайт. Карашса деле мага эмне, кыңылдап кете берем.

Мен үнүн бийик чыгарып, элге ырдагандардан эмесмин. Эң эле жакын, жалгыз угарманым бар – өзүм. Ошого угулгудай эле кылып, мурундан чыгар чыкпас, кулакка угулар-угулбас ырдайм.

Ырдаганым - дайым ырдагым келгенинен эмес. Бул мага дем алгандай көндүм иш болуп калган. Көп учурда ойлонуп отуруп, өзүмдү жаагым таалып калган жерден табам. Бечара жаак ага болбой ырдап жаткан болот.

Театрды «ускользающее искусство» деп айтышат. Жандуу ырдоо да ошондой. Өзүңдүн ошол колдон учуп бараткан “искусствоңо” жалгыз угарман болуу башкача сезим да.

***
Сулуу мышыкка кожоюн издеп жатабыз. 8 айлык, кыз, аты - Бастер.
Мурунку кожоюндары зулумдук кылган экен, азыр жабыр тартып, сүйүүгө муктаж болуп турат.
Көбүрөөк адам бөлүшсө батыраак тапмакпыз.
Кызыккандарга сүрөтүн жиберем.
Менин номерим: +99556440543

Бүгүн мышыкты биринчи жолу жуунтуп көрдүм. Толкунданып, мышыкка кошулуп титиреп жатып араң жуундук. Мүмкүнчүлүгүм болсо өзүмдө алып калмакмын. Бирок азыркы жагдайда башка кожоюнга барса, көбүрөөк бактылуу болор деген үмүт менен издөөнү улантып жатабыз.
Үйдө мышык болгон кандай жакшы Открыть/Комментировать

2022-07-06 23:47:24 Актуалдуу нерселерге жазганды жактырбайм. Бирок…

Мен анда 4-5-класста болсом керек. Айылдаш бирөө үйлөнүп, шаардан бир топ коноктор келген. Үлпөт тойдун шаан-шөкөтүн бир аялдын чыйылдаган үнү бузду. Шаардан келген коноктордун бири экен. “Кызым, кызым” деп, жоолук учуна көз жашын аарчып алып, эне тооктой ары-бери кокуйлап басып жүрөт. Биз анча түшүнө бербей, тиги аялдын чөлдүк акцентине (Алайлыктар Оштун тегерегиндеги ыссык аймактардын баарын чөл дейбиз) күлкүбүз келип, жардана карап турабыз. Аялдын же мас экени, же соо экени билинбейт, “кызым, кызым” деп эле чыйылдаганы-чыйылдаган. Көрсө байкуш неме ызы-чууда жанатан бери кызын таппай жүрүптүр. “Кайда кетмек эле. Ушул эле тегеректе жүргөндүр” деп той ээлери көп этибарга албады. Тойдун шаңы, аялдын ыйы аралашып отуруп күн да батты. Кыздан дайын жок. Бир балээ болгонун сезип, эми баары кызды издеп киришти. Андан сурашты - жок, мындан сурашты - жок. Же көчөдө, же кошунаныкында жок. Аялдар чуру-чуу түшүп, эркектер үшкүрүнүп эле отуруп калышты. Күн күүгүмдөп, үрүл-бараңда гана атчан немелер дарбазадан киришти. Атчандардын караанын утурлай кичинекей кыздын үнү чыкты. Жанатан бери ыйдан эсин жоготуп турган апасы атырылып барып, кызын кучактап жыгылды.

Биздин айылда милицияны чакыруу бир түйшүк. Түйшүк дегенде чалсаң албай, же келбей койгонунда эмес. Түйшүк адамдардын мээсинде. “Милиция”деген сөздү укканда айылдагылардын баарынын кадимкидей итиркейи келип, шайтандын атын уккандай түкчүйө түшүшөт. Анткени да милициянын жаман көргөнүнөн эмес. Милицияга берүү - уяттын уяты, шерменденин шермендеси катары кабыл алынганында. Көпчүлүк милицияга иши түшкөнчө, энесин жыңалач көргөндү артык көрөт. Жанатан бери шерменденин шермендеси болуудан сактанышып, бечара кызды күн кечтегиче өздөрү издемиш болуп отурушканы да ошондон.
“Кызымды кайда алып жүрдүңөр? Уят деген барбы силерде? Бети жоктор!” деп апасы кызды алып келген атчандарга чыйылдаган үнү менен бир тийип алды. Бечаранын алсыз үнү тигилерге шамал үйлөгөнчөлүк да болгон жок. Качан гана ары жакта турган аксакалдар бирдемкелерди божурап сурак сала баштаганда, арасынан бирөө актанган үн менен: “Ат мингенди жакшы көрөт экен. Ат мингизип жүрдүк,”- деп калды. Анын бул сөздөрү суу кечпесе да, шылтооңор кабыл алынды дегенсип, эч ким үндөгөн жок. Болгону кыздын апасынын арыздуу үнү басылбады. Учуру келе калганда атчандарды каргап-шилеп да жиберди. Бирок анын үнү четте карап турган биздин кулактарга гана жеткен сыяктуу, башкалар тез эле өз иштерине алаксып кетишти. Бир аз туруп, атчандар да жок болушту. Аксакалдар көнүмүш маегине кайтышып, жеңелер очокко чуркашып, апалар болсо бири-бирин төргө өткөрүп сый көрсөткөн болушат. Ушинтип баары тарап кетишти. Эмне болгонун толук түшүнүп-билип туруп, бирок кулактарын жаап, көздөрүн жумуп тарап кетишти. Кызын кучактап аял эле калды. Ал да бир аздан кийин кызын жетелеп үйгө кирди.

Ошол жерде эмне болгонун мен эле түшүнбөптүрмүн. “Ат мингизгендер” кичинекей кызды кордоп келишкенин, апасы канча ыйласа да, жалгыз бой неменин колунан эч нерсе келбесин, а улуулар болсо шерменденин шермендеси болуудан качышканын түшүнбөптүрмүн. Кийинчерээк тиги “ат мингизгендер” бир нече жолу атты кантип мингизгендери тууралуу айтып мактанышканында да түшүнбөптүрмүн. Баатырдык ишти уккансып, кызыга кулак түрүп жатып, кичинекей кыздын тагдырына балта чабылганын, тиги мактанып жаткан немелер баатырлар эмес, зөөкүрлөр экенин түшүнбөптүрмүн. Ошол кыз ошондо менден да кичүү болчу. Кандай зөөкүр болуш керек кичинекей кызга “ат мингизиш” үчүн, мен муну азыр да түшүнбөйм. Открыть/Комментировать

2022-06-29 22:01:42 29.06.2020
Каналымдын туулган күнү. Жарым жылдай ойлонуп жүрүп, ушул күнү алгачкы текстимди жөнөткөм. Биринчи болуп кимдер жазылганы эсимде. Алар мени бүгүнгө чейин окушат. Мен ошолордун алдында жоопкерчиликти көбүрөөк сезем.

Жазуучулукта мындай сөз бар:
Текст жазылганга чейин сенин кулуң, жазылгандан кийин сен анын кулусуң.
Эки жыл ичинде жүздөгөн наалыма, даттанма, эптеме, меланхолик тексттердин кулуна айландым. Мен аларды жазгам, силер окугансыңар. Эми андагы үтүрлөр менен чекиттерди өзгөртүп болбойт. Айтылган сөз – атылган ок болсо, жазылган сөз – жарылган ядро. Айтылган сөз унутулат, жазылган сөздүн жоопкерчилиги өмүр бою моюнга жүктөлүп кала берет.

Башында бул жер мен үчүн өзүм менен диалог курчу күндөлүк сыяктуу сезилчү. Сүйлөмдөрүм эркин чыгып, окурмандын караанын байкагым келчү эмес. Бирок азыр муну жазып жатып бул канал меники болбой калганын түшүндүм. Бул жердеги баягы эркиндикти сезбей калганыма көп болгон. Ошон үчүн болсо керек, экинчи купуя канал ачып алып, ондогон “черновой” тексттерди ошол жакка жүктөп коюп жүрөм. А бул жерге “самоцензура” деген кароолчу үргүлөп кеткенде гана, ыңгайын таап бир нерсе тергилей калмай. Албетте, бул менин эле мээмдеги таракандар. Ошентсе да менден бул каналды тартып алганыңыз үчүн рахмат, урматтуу окурман.

Баса, “Качан китеп чыгарасың?” деп чын, какшык аралаш сурап калышат. Ким билет, чогулта келсе ушул каналда эле бир китептик материал жыйылып калгандыр. Балким бул каналдын өзү китеп! Салттуу эмес дижитал китеп. Өзүн укмуш бир жазмакер деп эсептеп алган, кемчиликтерге бай каармандын керемет эмес жашоосун баяндаган нон-фикшн. Ким билсин. Каналдын түбүнө жеткире окуп, пикир бөлүшкөн окурмандарды эстегенде, “балким” сөзүнүн кайрыгы жакшыра түшөт. Ска. Открыть/Комментировать

2022-06-26 23:40:56 Өзүмө каршы жашап жаткандаймын.
Тычнтыкты сүйгөн мен, ызы-чуудагы мен.
Жалгыз калууну эңсеген мен, адамдар арасындагы мен.
Унчукпай отургусу келген мен, көп сүйлөгөн мен.

Буттарымды сүйрөп, илкий басып баратсам, “Эмне болду?” деп сурайт. “Чарчап кеттим. Адамдардан чарчап кеттим” дедим. Деп алып, өкүнүп калдым. Анда эмне күнөө? Өзүнө албаса экен. Өзүнө алды окшойт. Басып кетти.

Кечирчи.
Убайлап жүрүп, унутта калып кеткен өзүмдөн кечирим сурадым.

Кайдасың?
Ар кимдин сөзүнө аралашып, көзүнө каралашып кеткен, кысышкан колдордо, сыпаа жүздөрдө, миң түркүн сүрөткө, беш-алты жүрөккө чачылып кеткен өзүмдү издедим. Ичимде менден аз эле калыптыр.

***
Апамдын сандыгынан уурдап жеген шоколаддын атын эстей албай көпкө отурдум. Түз эле дүкөнгө барып, ошол шоколаддан оозум айрылганча алып жегим келди. Атын билсем кана, эсимде даамы эле калыптыр.

***
Онлайн шхмат ойноп жатып өлкөнүн атынан чыгып жаткандай жоопкерчилик сезе берем. teliby деген атымдын тушундагы кызыл желекти карап коюп, кашык канга чейин алышам. Көбүнчө утам. Бирок жана америкалык немеге уттуруп коюп, күйбөгөн жерим күл болду.

***
Кийинки бейшемби күнү Кино үйүндө “Ромео” тасмамды тартуулайм. “Качан көрсөтөсүң” деп чыканак менен нукугундар, ошол жактан көрүшөлү.
Ошондой эле 09.07.2022 16:40та КТРКда жана 24.07.2022 21:00дө Маданият, Тарых, Тил каналында телевизиондук премьерасы болот.

***
Театрда отурсак, биздин ордубузду бирөөлөр келип талаша баштады. Билетибизди көрсөттүк. Алар да көрсөттү. Бир топ талаштан кийин, аларды башка орунга жайгаштырышты. Көп өтпөй эле башкалар жаныбыздагылардын орундары алардыкы экенин айтышып, билеттерин желбиретип калышты. Айтор спектакль башталбай туруп, жакшы эле драманын күбөсү, катышуучусу болдук. Мүдүрлүктүн катасына ачууланып жатып, анан “Йе, шунтип театрда орун талашып эле жүрөлүчү. Шүгүр” деп тегерегиме тыржыя жылмайып койдум. Открыть/Комментировать