Харана уулуссаҕа. Хас даҕаны сыллааҕыта биир эдэркээн кыыс ос | Мистическая Якутия

Харана уулуссаҕа.
Хас даҕаны сыллааҕыта биир эдэркээн кыыс оскуолатын этэҥҥэ бүтэрэн, тыаттан куоракка үөрэнэ диэн киирбит. Уопсайга тиксибэккэ эдьиийигэр олорорго күһэллибит. Үөрэҕин дьиэтэ олорор сириттэн олус ыраах, тэйиччи эбит. Эбиитин киһитэ даҕаны аҕыйах, уота-күөһэ даҕаны суох уулуссалаах буолан биэрбит.
Балаҕан ыйын бүтүүтэ ыас хараҥа киэһэлэр үүммүттэр. Эдэркээн оҕо, куруутун үөрэҕиттэн хойут төннөр буолан, киһитэ-сүөһүтэ суох, киһи үктэнэр да сирин кыайан көрбөт хараҥа уулуссатынан хаамарыгар тиийэр эбит. Биир оннук киэһэ хойут оптуобуһуттан түһэн, чугастыы турар маҕаһыынтан киирэн ас ылыммыт уонна икки илиитигэр бакыат тутуурдаах хараҥа, уота-күөһэ суох уулуссатын устун дьиэлээн испит. Сотору кэминэн кэннигэр дьон атахтарын тыаһа иһиллибит, хайыһан көрбүтэ үс киһи кинини батыһардыы байааттааҥнаан, хаамсан иһэллэр эбит. Ити дьон соччото суох сыаллаах-соруктаах батыһан иһэллэрин сэрэйэн, кыыс куттаммыт, сүүрээри гыммыта суумката элбэх уонна ыарахан буолан биэрбит.
Кыыс, хаамара түргэтээн, хайдах буолуоҕун толкуйдуу-толкуйдуу, уҥа-хаҥас хараҕын кырыытынан көрүтэлии испит уонна аара биир олбуор аана «манна киир» диэбит курдук аһаҕас турарын бэлиэтии көрбүт. Киһибит өй ылбычча, бу тиэргэҥҥэ бэйэтин дьиэтигэр кэлбит курдук туттан, киирэн хаалбыт. Улаханнык тыаһаабакка, дугунан хааман, олбуор кэннигэр саспыт уонна хайаҕаһынан ол үс киһи хаһан ааһалларын-суоҕун кэтээбит. Ити дьон сиэртибэ көрдүүрдүү тутталлар-хапталлар уонна эбиитин илиилэригэр тимирдээхтэр эбит. Тугу эрэ ботур-итир сибигинэһэн, кыратык биир сиргэ тэпсэҥнии түһэн баран төттөрү барбыттар.
Кыыс ити дьон барбыттарын кэннэ, дьэ "һуу" диэн өрө тыыммыт уонна олбуорга баар дьиэ диэки хайыспыт. Арай көрбүтэ биир кырачаан, быһа холоон биэстээх-алталаах нуучча кыыһа, кинини чоҕулуччу көрө-көрө, үөрэн мичилийэ турар эбит. Аттыгар дьиэ дуу, туох дуу уота сандааран, сирэйэ-хараҕа үчүгэйдик көстүбүт. Кыыспыт киниэхэ махтаммыттыы мичээрдээбит уонна олбуортан тахсан дьиэтин диэки хаама турбут.
Сарсыныгар сарсыарда ити уулусса устун хааман иһэн, бэҕэһээҥҥи олбуору көрөн ааһыам дии санаабыт. Арай өҥөйбүтэ - киһи олорботоҕо быданнаабыт олбуордаах дьиэ эбит. Түннүктэрэ хаптаһынынан саайыллан тураллар, аана тырыттан тэлэччи аһыллыбыт, оттон тиэргэн иһэ дьон сылдьыбатаҕа ырааппытын туоһулуур, бүүс-бүтүннүү уп-уһун хагдарыйбыт от эбит. Кыыс олус соһуйбут уонна ол киэһэ кинини Айыылар араҥаччылаабыттар эбит дии санаабыт. Ити эргэ тиэргэҥҥэ олохсуйбут иччи дуу, үтүө санаалаах кыра кыысчаан кута дуу кинини атыҥыраабакка ити олбуорга саһыардаҕа.